Czy wykonawca może odmówić podwykonawcy zapłaty wynagrodzenia, gdy nie otrzymał pieniędzy od inwestora?

Czy wykonawca może odmówić podwykonawcy zapłaty wynagrodzenia, gdy nie otrzymał pieniędzy od inwestora?

Nie ulega wątpliwości, że istotą umowy o roboty budowlane jest wykonanie pewnego obiektu lub robót – zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami i zawartą przez strony umową – w zamian za zapłatę umówionego wynagrodzenia. Jednakże w treści umów proponowanych podwykonawcom przez wykonawców niejednokrotnie można spotkać postanowienie, zgodnie z którym wykonawca jest uprawniony do powstrzymania się z wypłatą wynagrodzenia podwykonawcy za wykonane prace do czasu otrzymania zapłaty od inwestora. Czy takie rozwiązanie jest zgodne z prawem?

Czy swoboda w kształtowaniu przez podwykonawcę i wykonawcę treści umowy jest nieograniczona?

W pierwszej kolejności zauważyć należy, że przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące umowy o roboty budowlane nie odnoszą się do tego rodzaju sytuacji. Co więcej, większość kodeksowych uregulowań w zakresie robót budowlanych ma charakter względnie obowiązujący, czyli mogą być modyfikowane umową, która może odmiennie kształtować prawa i obowiązki stron umowy w stosunku do zawartych w Kodeksie cywilnym regulacji. Teoretycznie zatem wskazane powyżej postanowienie może zostać wprowadzone do umowy na mocy wyrażonej w art. 3531 Kodeksu cywilnego zasady swobody umów. Należy jednak zauważyć, że zasada swobody umów nie jest nieograniczona – treść umowy nie może być bowiem sprzeczna właściwości (naturze) stosunku prawnego, ustawie oraz zasadom współżycia społecznego.

O ile w opisywanym w niniejszym artykule przypadku nie zachodzi sprzeczność wspomnianego postanowienia umownego z ustawą z uwagi na to, że żaden z przepisów powszechnie obowiązującego prawa nie zakazuje wprost zastosowania takiej klauzuli, to niewątpliwie jest ona sprzeczna z właściwością umowy o roboty budowlane oraz z zasadami współżycia społecznego. Natura tego rodzaju umowy zobowiązującej wymaga takiego ustalenia zasad płatności, aby zapłata była zdarzeniem pewnym, a nie zdarzeniem, którego zaistnienie stoi pod znakiem zapytania, gdyż podwykonawca nie może mieć żadnej pewności, czy i kiedy inwestor wypłaci wynagrodzenie wykonawcy. Tezę taką sformułował między innymi Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 13 października 2015 r. (sygn. akt:I ACa 867/15), w którym stwierdzono, że: W przypadku odpłatnej umowy wzajemnej, niezależnie od tego czy relacje między stronami rozpoznawać poprzez pryzmat umowy o dzieło (art. 627 k.c.) czy umowy o roboty budowlane (art. 647 k.c.), uzależnienie wypłaty wynagrodzenia od zdarzenia przyszłego i niepewnego, uznać należałoby za sprzeczne zarówno z istotą stosunku zobowiązaniowego, jak i zasadami współżycia społecznego.”

Natomiast odnosząc się do kwestii zasad współżycia społecznego zauważyć należy,że wykonawca zawierający z podwykonawcą umowę o roboty budowlane przyjmuje na siebie ryzyko gospodarcze związane z tą umową, a co za tym idzie –  także zgodę na to, że będzie musiał zapłacić wynagrodzenie podwykonawcy, choć nie otrzymał należności od inwestora. Racjonalny i należycie działający wykonawca powinien zabezpieczyć środki na pokrycie wierzytelności podwykonawcy, który wszak nie jest połączony z inwestorem żadnym stosunkiem prawnym, a zatem nie powinien ponosić konsekwencji jego działań lub zaniechań, jak również skutków ewentualnego braku odpowiedniej współpracy pomiędzy wykonawcą a inwestorem. Przeciwne stanowisko prowadziłoby do nieuzasadnionego pokrzywdzenia podwykonawcy, który wywiązał się z zaciągniętego przez siebie zobowiązania względem wykonawcy i nie ma praktycznie żadnego wpływu na skłonienie inwestora do rozliczenia się z wykonawcą.

Jakie jest remedium na unikanie zapłaty przez wykonawcę?

Co więc powinien zrobić podwykonawca, aby uchronić się przed odmową zapłaty wynagrodzenia przez wykonawcę ze wzmiankowanego powyżej powodu? Przede wszystkim dokładnie zweryfikować proponowaną przez wykonawcę umowę i domagać się wykreślenia niezgodnego z prawem postanowienia umownego. Jeżeli natomiast już podpisana umowa o roboty budowlane uzależnia wypłatę podwykonawcy wynagrodzenia od uprzedniego dokonania zapłaty przez inwestora na rzecz wykonawcy, podwykonawca może powołać się na nieważność tego rodzaju klauzuli. Zgodnie bowiem z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 lipca 2007 r. (sygn. akt: I ACa 817/06): „Nieważne jest postanowienie umowy uzależniające termin zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy przez wykonawcę od uzyskania wynagrodzenia od inwestora.” W praktyce uznanie postanowienia umownego za nieważne skutkuje tym, że nie jest one stosowane, a jego miejsce zastępują stosowne przepisy prawa.